Recensie: Johannes Passion van J.S.Bach

Dinsdag 5 maart 2024 Sint Jozefkerk Leusden door een Vocaal Ensemble van negen solisten, Barokorkest Cappella di San Josepho.
Artistiek leider: Stephan  Esmeijer   Organisatie: Stichting BACH Leusden.

Als Bach maar even om de hoek had gekeken en zijn oor te luisteren had gelegd in de Sint Jozef kerk in Leusden op  dinsdag 5 maart 2024 was hij beslist verrukt geweest over de uitvoering van zijn Johannes Passie. De eerste keer dat hij dit werk uitvoerde op Goede Vrijdag 7 april 1724 in de Nikolaikerk te Leipzig 300 jaar geleden werd iedereen die in de dienst aanwezig was, geraakt door de muziek en de intense beleving van het lijdensverhaal. Lange tijd na deze uitvoering kreeg Bach te maken met zoveel gekissebis over teksten, koralen en theologische standpunten van de geestelijkheid, dat hij zich genoodzaakt voelde om tot vier keer toe veranderingen aan te brengen in de partituur. Bach was er echter de man niet naar om zijn integere visie op het lijdensverhaal en zijn compositie te veranderen. Uiteindelijk bleef hij vasthouden aan de eerste versie.

Bij de allereerste klanken van het orkest wordt de luisteraar al direct meegenomen in de  zacht deinende, ostinato-achtige en melancholieke beweging ( g-klein! ) van de strijkers. In schril contrast daartegen roepen de twee hobo’s en traverso’s een schrijnend beeld op van het drama dat zich gaat afspelen. De spanning wordt door het orkest opgevoerd tot aan de inzet van het koor met driemaal het woord “Herr” in dynamiek. Van dramatisch naar ingetogen, naar introvert. Het kleine vocaal ensemble, dat de hele partituur voor zijn rekening neemt, overtuigt met een evenwichtige en sonore klank, maar bovenal is die klank gevuld met betrokkenheid en emotie. De articulatie van de Duitse taal zou bij het koor wat meer reliëf kunnen krijgen. Heel fraai was ook de rolverdeling bij de negen solisten. Te noemen: de Evangelist Adriaan de Koster. Een boeiende en overtuigende rasverteller met een duidelijk verstaanbaar en aangenaam stemgeluid.  Een hele kunst om de spanningsboog in het lijdensverhaal vast te houden.

 Onontbeerlijk bij zijn rol als evangelist is het voortdurende ( continuo ! ) en onafgebroken spel van barokcelliste Elianne Ardts, organist Edoardo Valorz, theorbe-speler Harjo Neutkens en Alon Portal ( contrabas en viola da gamba ), die de zangers op een solide wijze wisten te ondersteunen en te inspireren.

In volgorde van de aria’s zingt de alt Emilie Wijers, ondersteund door de kleurrijke hobo’s en fagot de aria “Von den Stricken” . Haar stemtimbre paste heel fraai bij deze aria en de begeleidende blaasinstrumenten.

Sopraan Aldona Bartnik was enorm blij met de aria: “Ich folge dir gleichfalls mit freudigen Schritten”, waarbij dat ene woord “freudig” eruit spatte als een heldere fontein. Wat een vondst van Bach met deze overweging en het jubelende traverso.

Coert van den Berg vertolkte met zijn nobele en warme baritonstem de rol van Jezus op een integere manier. Ook het Arioso met de prachtige en mijmerende instrumentatie van twee viola d’amore con sordino en luit was bij Coert van den Berg in goede handen.

De tenoren Gert-Jan Verbueken en Dolf Drabbels vertolkten respectievelijk de aria’s “Ach, mein Sinn”, het arioso “Mein Herz en “Erwäge “. We kunnen slechts gissen naar hoe deze aria’s in 1724 onder leiding van Bach zijn uitgevoerd. Het zijn lastige aria’s die een goede techniek van zingen vereisen. Beide heren hebben deze beschouwende aria’s met hun lichte, maar verfijnde tenortimbre met verve en souplesse vertolkt.

De rol van Pilatus en Petrus en de twee aria’s met koor werd vertolkt door de bas/bariton Joep van Geffen. Met zijn karakteristieke stemgeluid, dat van laag naar hoog prachtig geëgaliseerd  en kernachtig klinkt was deze rol en de aria’s op z’n lijf geschreven.

“Es ist vollbracht”. Deze alt-aria is een van de meest aangrijpende aria’s in de Johannes Passie:  Jezus’ laatste woorden van de zeven kruiswoorden zijn een “troost voor de geplaagde zielen”. Eén stem, één viola da gamba en één continuo zorgen voor een diep gevoelde smart. Maar dan schreeuwt Bach zijn vaste geloof in het positieve en de overwinning triomfantelijk uit met alle strijkers en viola da gamba in “ Der Held aus Juda siegt mit Macht” . Altzangeres Ingeborg Bröcheler zingt deze aria enerzijds ingetogen en anderzijds stoer en overtuigend.

“Zerfliesse mein Herze” is een sopraanaria met een duet van traverso en hobo da caccia, die je hart doet smelten. Innemend en fraai gezongen door sopraan Marjon Strijk.

Last, but not least is de artistiek leider van het geheel en tevens hoboïst  Stephan Esmeijer, die op een zeer integere, bescheiden en vakkundige manier de muziek van Bach weet toe te vertrouwen aan uitvoerenden en het talrijke publiek.

Bijzonder is dat een aangepaste versie van deze Johannes Passie een dag van tevoren in de Sint Jozefkerk in Leusden uitgevoerd is als muziek educatieproject voor kinderen uit het basisonderwijs. Buitengewoon goed, nuttig en noodzakelijk, een voorbeeld voor heel Nederland en het buitenland. Groot compliment!

Door: Arnold Ardts